Cukrzyca typu 2 jest chorobą wynikającą z zaburzeń produkcji lub działania insuliny – hormonu transportującego glukozę z krwi do komórek i tkanek organizmu, wydzielanego przez komórki beta wysp trzustkowych. Na cukrzycę choruje obecnie 463 mln dorosłych na świecie, a 90% z nich ma cukrzycę typu 2. Jednym z najważniejszych czynników predysponujących do jej wystąpienia jest otyłość, która jednocześnie stanowi kluczowy czynnik rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz chorób sercowo-naczyniowych.
Do otyłości prowadzi dostarczanie organizmowi zbyt dużej liczby kalorii w stosunku do zapotrzebowania oraz unikanie aktywności fizycznej, sprzyja jej również nieregularne jadanie posiłków, niekiedy predyspozycje genetyczne. Szczególnym typem otyłości jest otyłość brzuszna, charakteryzująca się gromadzeniem tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej. O nagromadzeniu tłuszczu trzewnego świadczą obwody talii większe niż 80 cm dla kobiet i 94 cm dla mężczyzn. Ten typ otyłości nie tylko szczególnie sprzyja zachorowaniu na cukrzycę poprzez wzrost tzw. insulinooporności, czyli oporności tkanek na działanie insuliny, i nadprodukcję kwasów tłuszczowych, ale dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego czy zaburzeń gospodarki lipidowej.
Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 u osób z BMI przekraczającym 35 jest 40-krotnie wyższe niż w przypadku osób z BMI poniżej tego progu.
W 65% przypadków cukrzyca typu 2 wynika z nadwagi, a w przypadku 13–16% populacji pacjentów dotyczy osób otyłych. Nadwaga to stan, gdy wzrasta zawartość tkanki tłuszczowej, a BMI mieści się w przedziale 25-29. Nadwaga nie jest chorobą, ale mogą jej towarzyszyć zaburzenia metaboliczne i stanowi wstęp do otyłości. Otyłość to choroba przewlekła, ze skłonnością do nawrotów, rozpoznawana, gdy BMI przekracza 30.
Towarzyszące cukrzycy otyłość, nadciśnienie tętnicze i wysoki cholesterol stanowią czynniki rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, a ich jednoczesne występowanie i wzajemne nasilanie zwiększa ryzyko rozwoju powikłań każdej z tych chorób, dlatego niezmiernie ważne jest podjęcie starań, by nie dopuścić do ich wystąpienia, a w przypadku zachorowania jak najszybciej podjąć skuteczne leczenie.
Nagromadzenie dużej ilości czynnej metabolicznie i hormonalnie tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej oddziałuje niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy i wpływa na progresję miażdżycy, prowadząc do rozwoju nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i cukrzycy typu 2. Trzewna tkanka tłuszczowa to w dużym uproszczeniu fabryka produkująca hormony, substancje prozapalne i glukokortykosteroidy, które sprzyjają procesom zapalnym i zakrzepowym w organizmie oraz nasilają zaburzenia metaboliczne. Otyłość to nie tylko czynnik ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej, ale także niewydolności serca, migotania przedsionków i żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.
U chorych na cukrzycę często dochodzi do rozwoju nadciśnienia tętniczego, zaś osoby z nadciśnieniem tętniczym lub wysokim prawidłowym ciśnieniem oraz otyłością są znacznie bardziej narażone na wystąpienie cukrzycy. Nadciśnienie tętnicze w przebiegu cukrzycy sprzyja rozwojowi zmian chorobowych w małych i dużych naczyniach tętniczych oraz istotnie zwiększa ryzyko groźnych dla życia zdarzeń sercowo-naczyniowych.
U ponad 50% chorych na cukrzycę występują również zaburzenia gospodarki lipidowej. Jednym ze skutków insulinooporności i względnego niedoboru insuliny jest tzw. dyslipidemia aterogenna, zwana też triadą lipidową, która charakteryzuje się nieprawidłowo wysokim poziomem triglicerydów, któremu towarzyszą obniżony poziom cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu) i zwykle podwyższony poziom cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu) oraz obecność nieprawidłowych cząstek lipoprotein LDL, tzw. małych, gęstych LDL. Zaburzenia gospodarki lipidowej skutkują odkładaniem się nadmiaru lipidów w ścianie naczyń krwionośnych, prowadząc do powstania blaszek miażdżycowych. Proces ten u osób z cukrzycą typu 2 następuje szybciej. Dochodzi do zwężenia tętnic, co może skutkować nagłym zamknięciem dopływu krwi do określonej części mięśnia sercowego i zawału serca. Zmiany miażdżycowe obejmują również tętnice szyjne i dogłowowe domózgowe - ich niedrożność może prowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu.
Wysoki cholesterol przyczynia się do powstawania miażdżycy, ta zaś do nadciśnienia. Z kolei nadciśnieniu towarzyszą zmiany w metabolizmie lipidów, co stanowi przyczynę nieprawidłowych stężeń lipidów i lipoprotein w surowicy.
Początkowe objawy cukrzycy łatwo zbagatelizować, co powoduje, że często rozpoznawana jest dopiero w zaawansowanym stadium. Jeśli zauważysz u siebie któreś z poniższych objawów, zgłoś się do lekarza rodzinnego:
Podstawą nowoczesnego leczenia cukrzycy typu 2 jest indywidualnie dobrana dla pacjenta terapia lekowa, której celem jest zmniejszenie masy ciała, wyrównanie poziomu cukru we krwi, obniżenie nadciśnienia tętniczego i uregulowanie zaburzeń gospodarki lipidowej. Terapia obejmuje także leczenie już występujących powikłań choroby, a także edukację pacjenta.
Niezależnie od przepisanych przez lekarza leków kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia mają zachowania prozdrowotne chorego. Podstawą jest przede wszystkim zmiana stylu życia – zwiększenie aktywności fizycznej i regularne ćwiczenia oraz odpowiednia dieta, które umożliwiają redukcję i utrzymanie pożądanej masy ciała. Zaleca się zmniejszenie wagi o co najmniej 5% (optymalnie 7%). Niezmiernie ważne jest także zadbanie o właściwą ilość snu oraz zaprzestanie palenia papierosów i spożywania alkoholu. Przeprowadzone w ostatnich latach badania wykazały, że konsekwentna modyfikacja stylu życia pozwala na cofnięcie objawów cukrzycy typu 2, szczególnie na wczesnym etapie choroby.
Niezbędnym elementem zdrowego stylu życia jest szeroko rozumiany ruch. Z najnowszych badań wynika, że każdy ruch ma znaczenie - aby obniżyć poziom cukru we krwi, wystarczy nawet kilka minut spaceru po posiłku. Najlepiej jednak wprowadzić regularne ćwiczenia. Najbardziej wskazany jest trening wytrzymałościowy: spacerowanie, nordic walking, marszobiegi, pływanie, jazda na rowerze czy wchodzenie po schodach. Ten rodzaj wysiłku trwający 30 minut i dłużej, o umiarkowanej intensywności jest metabolicznie najzdrowszy, ponieważ prowadzi do spadku wydzielania insuliny i redukcji nadmiaru insuliny we krwi. Oprócz treningu wytrzymałościowego warto wykonywać ćwiczenia siłowe (najlepiej 3 razy w tygodniu) – w przypadku osób otyłych powinny być to aktywności nieobciążające układu mięśniowo-szkieletowego (np. rower stacjonarny czy ćwiczenia w wodzie).
Siedzący tryb życia to wykonywanie mniej niż 3 tysięcy kroków dziennie oraz spędzanie powyżej 6–8 godzin dziennie w bezruchu.
Unikaj przebywania w pozycji siedzącej powyżej 90 minut!
W profilaktyce i leczeniu cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, a także osobom z nadwagą lub otyłością, dyslipidemią lub zespołem metabolicznym zaleca się dietę DASH. Opiera się ona na świeżych produktach: niskotłuszczowym nabiale, warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach, orzechach, chudym mięsie, rybach i drobiu. Wykluczone jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych i zawierających duże ilości soli - nawet niewielka redukcja jej spożycia (około 1 g/dobę) zmniejsza ciśnienie tętnicze na tyle, że przekłada się to na redukcję ryzyka zgonu u osób z nadciśnieniem z powodu udaru o 14% i choroby niedokrwiennej serca o 9%. Zaleca się ograniczenie spożycia soli do poniżej 5 g i zastępowanie jej ziołami. Słodycze można spożywać maksymalnie w ilości 5 porcji na tydzień (porcja oznacza 1 kostkę gorzkiej czekolady lub łyżeczkę miodu). Dieta zakłada jedzenie 3 głównych posiłków i 2 przekąsek oraz picie 1,5–2 l wody dziennie. Dieta DASH nie tylko obniża ciśnienie tętnicze dzięki niskiej zawartości sodu oraz odpowiednich ilości wapnia, potasu i magnezu, a także dużej zawartości błonnika pokarmowego, natomiast niewielkiej nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, ale sprzyja też redukcji masy ciała. Badania wskazują, że jej stosowanie pozwala obniżyć ciśnienie o 6,74 mm Hg.
Kryteria diety odpowiedniej dla chorych na cukrzycę i osób otyłych spełnia również dieta śródziemnomorska, której korzystny na zmniejszanie ryzyka rozwoju chorób układu krążenia jest powszechnie znany. Opiera się ona na świeżych warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, roślinach strączkowych, olejach roślinnych (przede wszystkim oliwie z oliwek z zimnego tłoczenia) i rybach morskich, natomiast zawiera niewiele czerwonego mięsa i nasyconych kwasów tłuszczowych. Zakłada spożywanie 3–5 niewielkich, ale różnorodnych posiłków dziennie, a także picie 1,5–2 l czystej wody. Według badań ten model żywienia zmniejsza o 10% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia i o 8% wszystkich zgonów.
Cukrzyca jest chorobą podstępną, która nieleczona lub leczona niewłaściwie niesie za sobą poważne konsekwencje dotyczące różnych narządów. Przyczynia się do miażdżycy naczyń wieńcowych oraz mózgowych, w wyniku uszkodzenia których może dojść do zawału serca lub udaru niedokrwiennego mózgu, prowadzi do cukrzycowej choroby nerek (nefropatia cukrzycowa), problemów ze wzrokiem (retinopatia cukrzycowa), uszkodzenia nerwów i związanych z tym zaburzeń odczuwania bólu i temperatury, bólem (neuropatia cukrzycowa), zespołu stopy cukrzycowej, demencji, osłabienia mięśni, zaburzeń erekcji, zaburzeń pracy układu pokarmowego.
000616850
przeczytaj także