Praktyczne informacje o chorobie Alzheimera

Jego najczęstszym typem (stanowiącym 60–80% rozpoznań) jest choroba Alzheimera, która przybiera postępujący i, niestety, śmiertelny charakter. Częstość jej występowania rośnie wraz z wiekiem badanych – w przybliżeniu mówi się, że częstość występowania demencji podwaja się co 5 lat u osób w wieku od 65. roku życia (od ok. 1–2% w wieku 65 lat do ponad 30–50% w wieku 85 lat).

Jak przebiega choroba?

Od lat nieprzerwanie trwają prace nad zbadaniem zmian, jakie zachodzą w mózgu chorych na chorobę Alzheimera. Wydaje się prawdopodobne, że zmiany te rozpoczynają się już 10–15 lat przed pierwszymi objawami. Podstawowym mechanizmem rozwoju choroby jest prawdopodobnie gromadzenie nieprawidłowych złogów białek tworzących płytki amyloidowe (amyloid β) i sploty neurofibryl, a także zaburzenie funkcjonowania dotychczas prawidłowych komórek nerwowych i ich obumieranie, głównie w hipokampie i korze mózgowej – obszarach niezbędnych do zapamiętywania i generowania wspomnień. W miarę progresji choroby proces rozprzestrzenia się na pozostałe części mózgu, powodując globalną degenerację i obkurczanie się tkanki mózgowej.

Potencjalne czynniki ryzyka:

• wiek (najczęściej po 60. roku życia),
• płeć (większe ryzyko u kobiet),
• występowanie choroby Alzheimera w rodzinie,
• wariant genu apolipoproteiny E4 (APOE) – najczęstszy z czynników genetycznych,
• uraz głowy w przeszłości, uszkodzenia mózgu, udar,
• czynniki ryzyka związane z chorobami sercowo-naczyniowymi (hipercholesterolemia, nadciśnienie i cukrzyca, otyłość, wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, palenie tytoniu),
• mała aktywność fizyczna,
• nawracające epizody ciężkiej depresji,
• niska rezerwa poznawcza (niski status edukacyjny i społeczny, brak wyższego wykształcenia),
• zespół Downa.                                    

Objawy choroby Alzheimera

Osoby z chorobą Alzheimera wykazują zmienne upośledzenie w obrębie wielu funkcji poznawczych i zachowań. Zmiany te nie są częścią fizjologicznego starzenia się kognitywnego występującego w naturalny sposób u ludzi starszych – w procesie typowego starzenia ludzie zachowują długotrwałe cechy osobowości i zainteresowania, motywację, stopień dotychczasowej towarzyskości, zachowania i empatię. Choroba Alzheimera nie jest zatem synonimem starzenia się!

Jednymi z pierwszych oznak choroby są: 

• problemy z pamięcią,
• zapominanie nazwisk osób,
• trudności w nazywaniu miejsc i  rzeczy,
• zapominanie ostatnich wydarzeń i umówionych spotkań.

W miarę postępu choroby pacjenci mogą przejawiać:

• trudności z podejmowaniem decyzji i planowaniem,
• problemy w używaniu dotychczas używanych sprzętów (obsługa zmywarki, kuchenki) czy prowadzeniu samochodu,
• zapominanie adresów lub drogi powrotnej do domu,
• dezorientację,
• trudności w czytaniu, określaniu koloru, posługiwaniu się sztućcami.

W ciężkiej postaci choroby mogą wystąpić:

• objawy psychiczne: depresja, objawy wytwórcze (omamy i urojenia), odhamowanie (zbyt swobodne, niestosowne zachowania ze skracaniem dystansu), agresja, pobudzenie,
• problemy higieniczne (nietrzymanie moczu czy stolca),
• problemy z przełykaniem,
• problemy ze słuchem i wzrokiem,
• trudności w rozumieniu i komunikacji z otoczeniem.

Sposoby leczenia

Terapia pacjentów z rozpoznaniem choroby Alzheimera powinna obejmować dwa aspekty – działania farmakologiczne i niefarmakologiczne. 

Postępowanie farmakologiczne, o którym  w zależności od stanu ogólnego chorego, objawów klinicznych i prognoz decyduje lekarz neurolog, opiera się na stosowaniu leków z grupy inhibitorów cholinoesterazy (m.in. donepezyl, rywastygmina i galantamina) lub antagonistów receptora NMDA (memantyna). W zależności od obrazu konkretnego chorego może być konieczne leczenie objawów neuropsychiatrycznych, takich jak depresja czy majaczenie.

Niezwykle ważne jest działanie niefarmakologiczne – psychoedukacja pacjenta i jego rodziny, wsparcie psychologiczne (terapia poznawczo-behawioralna, obejmująca zarówno chorego, jak i jego opiekunów!), stosowanie strategii ulepszania pamięci (notatki przypominające, stały uporządkowany plan dnia, nalepki z nazwami otaczających przedmiotów i mebli), zajęcia terapeutyczne (np. arteterapia, aromaterapia, terapia wspomagana przez zwierzęta, terapia reminescencyjna). 
Pomimo często spotykanych głosów na temat pozytywnego wpływu suplementacji na przebieg choroby Alzheimera, duże badania kliniczne nie wykazały korzyści ze stosowania preparatów  miłorzębu japońskiego, kwasu foliowego, witaminy B12, niesteroidowych leków przeciwzapalnych czy kwasów omega-3. 

Profilaktyka

W świetle obecnej wiedzy wydaje się, że zależne od nas samych czynniki ryzyka zachorowania na chorobę Alzheimera są niezwykle podobne do czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych – u osób otyłych, z hipercholesterolemią, cukrzycą czy palących tytoń znacznie częściej w wieku podeszłym rozwija się choroba Alzheimera niż u ich rówieśników prowadzących zdrowy tryb życia.  Ryzyko pogorszenia funkcji poznawczych i zachorowania na chorobę Alzheimera przez osoby stosujące dietę śródziemnomorską (posiłki obfitujące w świeże warzywa, produkty pełnoziarniste, oliwę z oliwek, ryby, a jednocześnie ograniczające nabiał, drób, czerwone mięso czy produkty wysoko przetworzone), a także regularnie stosujące aktywność fizyczną (minimum 30–60 minut wysiłku fizycznego 5 dni w tygodniu) jest mniejsze. W świetle wieloletnich analiz, bez wątpliwości można orzec, że regularna aktywność aerobowa, zdrowa dieta, regularne aktywności umysłowe i społeczne mogą chronić przed chorobą Alzheimera lub opóźnić jej rozwój. 
 

lek. Katarzyna Jowik

11801